Resultaten evaluatie Bezoekersprogramma en Oriëntatiereis
Mondriaan Fonds heeft Gottschalk Cultureel Advies gevraagd twee programma’s te evalueren: het Internationaal Bezoekers Programma (IBP) en de jaarlijkse Oriëntatiereizen (OR) over de periode 2014–2018.
Het bureau heeft de termijneffecten van beide programma’s geëvalueerd, de uitkomsten in kaart gebracht en deze getoetst aan de doelstellingen van het fonds.
Het onderzoek werd uitgevoerd aan de hand van bureauonderzoek, een e-mail enquête en interviews.
Internationaal Bezoekersprogramma
Het Mondriaan Fonds nodigt met het IBP buitenlandse gasten uit zich te oriënteren op de actuele ontwikkelingen in de kunst in Nederland. De gasten werken in musea en andere tentoonstellingsruimtes of zijn bijvoorbeeld zelfstandig curator of criticus. Zij krijgen een op maat gemaakt programma aangeboden dat aansluit bij hun werkpraktijk en interesse. Het fonds wil zo de internationale belangstelling wekken voor hedendaagse kunst in Nederland en de positie daarvan in het buitenland versterken.
Gottschalk Cultureel Advies beschrijft de resultaten van het programma in de periode 2014-2018: 265 strategisch gekozen internationale kunstprofessionals uit 44 landen brachten een bezoek aan Nederland, gemiddeld 53 bezoekers per jaar. Dit is een forse groei ten opzichte van de voorgaande perioden. Bijna 90 procent van de buitenlandse gasten onderhoudt na het bezoek nog contacten met Nederlandse kunstprofessionals. Voor 71 procent van de bezoekers leidt het bezoek tot concrete projecten, ook op lange(re) termijn. De respondenten (N=78) noemen bijna 100 concrete projecten als gevolg van het IBP. Voorbeelden van deze projecten zijn tentoonstellingen en projecten met Nederlandse kunstenaars in vooraanstaande buitenlandse musea; publicaties in buitenlandse media; uitnodigingen voor curatorschappen en de selectie van kunstenaars uit Nederland voor biënnales over de hele wereld. Verder worden residencies voor kunstenaars en curatoren als uitkomst genoemd, lezingen, workshops en onderzoek. Een lijst met concrete resultaten staat op pagina 68 van het rapport.
Het Internationaal Bezoekers Programma blijkt in de periode 2014-2018 van belang geweest voor de deelname van tenminste 30 met name genoemde kunstenaars uit Nederland aan 15 biënnales, waaronder de Kochi Biënnale, Sharjah Biënnale, Bucharest Biënnale, Lyon Biënnale, Busan Biënnale, Guangju Biënnale, Sydney Biënnale, Karachi Biënnale, Riga Biënnale en Berlin Biënnale.
“Geconcludeerd kan worden dat de ontmoetingen met kunstenaars, curatoren en instellingen in Nederland tot tal van tentoonstellingen en projecten leiden in buitenlandse musea en culturele instellingen, ook op langere termijn. Ook slaagt het Mondriaan Fonds er met het IBP in om in Nederland werkende kunstenaars wereldwijd in belangrijke biënnales te krijgen.” Aldus Gottschalk Cultureel Advies (p.7).
Oriëntatiereizen
Het Mondriaan Fonds organiseert sinds 2004 jaarlijks een Oriëntatiereis voor beeldend kunstenaars en bemiddelaars op het gebied van beeldende kunst naar buitenlandse regio’s die in opkomst zijn en interessante ontdekkingskansen bieden.
Een internationale groep kunstenaars en kunstprofessionals maakt tijdens de reis intensief kennis met een minder bekende maar interessante regio, met als doel de verruiming van het internationale blikveld, kennisvermeerdering, visieverbreding, netwerkvorming en uitwisseling binnen de culturele sector. Partner instellingen zijn Flanders Arts Institute (sinds 2007), Danish Agency for Culture en het Zwitserse Pro Helvetia (beide sinds 2011).
In de periode 2014-2018 gingen de 0riëntatiereizen naar: Zuid-Afrika en Zimbabwe (2018); Houston, New Orleans en Miami (VS) en Cuba (2017); Iran en Armenië (2016); 2015 Chili en Colombia (2015); Zuid Korea en Japan (2014).
Aan deze reizen hebben deze periode in totaal 82 professionals deelgenomen: 59 professionals uit de doelcategorie en 23 maal een vertegenwoordiger van de organiserende partners. Via het Mondriaan Fonds zijn de afgelopen vijf jaar in totaal 30 kunstprofessionals uit Nederland geselecteerd om deel te nemen, afkomstig van verschillende soorten instellingen en delen van Nederland.
Het onderzoek geeft aan dat meer dan driekwart van de deelnemers na afloop duurzame internationale contacten onderhoudt met de bezochte personen en organisaties. Van de respondenten geeft maar liefst 74 procent (tegenover 61 procent in de periode 2009-2013) aan dat de Oriëntatiereis tot concrete projecten heeft geleid. Door 23 (van de 31) respondenten worden maar liefst 51 concrete uitkomsten genoemd. Dit is een aanzienlijke score, gegeven de nieuw te ontginnen regio’s en over het algemeen moeilijker omstandigheden om projecten daadwerkelijk te realiseren.
De netwerkvorming blijkt voor alle reizen in min of meer dezelfde mate; de reis uit 2014 evengoed als die uit 2018. Daarnaast onderhouden alle deelnemers nog contacten met een of meerdere (internationale) reisgenoten.
“Geconcludeerd kan worden dat de Oriëntatiereis een efficiënt en effectief instrument is dat bijdraagt aan de ontwikkeling en vernieuwing van de kunstpraktijk in Nederland en de versterking van de interculturele competenties van de in Nederlands actieve kunstenaars, bemiddelaars en hun publiek, waarmee het een maatschappelijk relevante rol vervult. De reis voldoet ruimschoots aan de achterliggende doelen en motivatie van het Mondriaan Fonds.” Aldus Gottschalk Cultureel Advies (p.7).
Meer informatie
Belangrijkste conclusies & aanbevelingen
Het rapport toont wat het Mondriaan Fonds betreft aan dat het Internationaal Bezoekers Programma en de Oriëntatiereizen beide een efficiënt, (financieel) bescheiden en gewaardeerd instrument zijn. De programma’s zorgen voor duurzame uitbreiding van het internationale netwerk van kunstenaars, curatoren en kunstprofessionals.
Gottschalk Cultureel Advies doet een aantal aanbevelingen. Wat het IBP betreft raadt zij onder meer aan meer bezoekers uit Azië en het Zuidelijke halfrond uit te nodigen en meer jonge bezoekers te trekken uit alternatieve kunstpraktijken. Dit laatste sluit naadloos aan bij de ambities van het fonds op het gebied van genreverbreding en nieuwe makers. Het Mondriaan Fonds ziet mogelijkheden door bijvoorbeeld een aantal jonge makers te betrekken bij de samenstelling van het programma. Belangrijke aanbeveling is verder een herhaalbezoek te faciliteren. Het Mondriaan Fonds zal deze mogelijkheid onderzoeken, maar benadrukt dat die afhankelijk is van capaciteit en beschikbaar budget.
Wat de OR betreft raadt zij onder meer aan de open call waarmee deelnemers zich voor de reizen kunnen aanmelden zo breed mogelijk uit te zetten. Met het oog op zichtbaarheid beveelt zij verder aan regelmatig facts & figures te publiceren. Het Mondriaan Fonds neemt deze aanbevelingen ter harte en heeft recent de site verbeterd. Tot slot wordt het bezoeken van meer ateliers als wens genoemd. Het Mondriaan Fonds zal die aanbeveling bij toekomstige reizen opvolgen.